De Circulaire #235: de versloppificatie-editie 🦐

Het is feest! 🎉

Twee weken geleden vertelde ik u dat we op 89% van het eindbedrag stonden voor het Circulaire Magazine. De volgende ochtend zaten we al op 100%! Ontzettend bedankt aan alle mensen die hebben geholpen bij de laatste loodjes, en natuurlijk ook aan alle andere donateurs.

In totaal hebben we inmiddels 225 donaties mogen ontvangen. Ik had echt niet voor mogelijk gehouden dat het zo snel zou lukken. Nogmaals ontzettend bedankt aan iedereen die heeft gedoneerd.

We zitten inmiddels in de laatste fase van de eindredactie. De Chef K. en ik zijn alle spelfouten aan het corrigeren en onze vormgever maakt de laatste pagina’s op, en dan mag de boel naar de drukker. Alle mensen die €75 of meer doneerden hebben inmiddels een uitnodiging gehad voor de lanceerborrel. We gaan er hard aan werken dat u allemaal voor de Kerst het tijdschrift in huis heeft (ik hoop dat PostNL een beetje wil meewerken).

We zijn inmiddels al over het doelbedrag heen. Dat betekent dus dat we waarschijnlijk ook wat geld gaan overhouden. Dat gaat naar een goed doel, maar welk doel dat is hou ik nog even geheim.

De campagne loopt overigens pas zondag 23 november af. Dus mócht u nog een tijdschrift willen hebben en u heeft nog niet gedoneerd dan kan dat nog steeds. Ik ga geen webshop optuigen na de campagne dus voor een exemplaar zult u echt moeten doneren.

Iets minder feestelijk is dat we deze editie geen kattengifjes hebben. En misschien wel nooit meer. Hoe dat komt leest u verderop in deze editie. En ik vraag u om hulp met een enquête. Goede linkjes hebben we gelukkig nog wel.

Ik wens u veel plezier met deze Circulaire.

De beste linkjes

• Een heel tof zoombaar archief van alle afleveringen van het historische computertijdschrift Byte.

• Het bedrijf Neo gaat een robot op de markt brengen die je kan helpen in het huishouden. Althans, dat zeggen ze. Marques Brownlee laat zien dat het iets genuanceerder ligt.

• Wat is actief luisteren en hoe kan het helpen om mensen beter te begrijpen?

• Leuk om te maken als je een 3D-printer hebt: de tofste knikkerbaan ooit.

• Koffie drinken uit een kopje dat is gemaakt van koffie.

• Wat heb je nodig bij een politieonderzoek? In ieder geval een prikbord met plaatjes en heel veel rode draadjes, als je de TV-series mag geloven. Podcast Decoder Ring vraagt zich af waar die prikborden vandaan komen.

• Handig als u puberkinderen heeft of voor de klas staat: wat betekent 67 en waar komt het vandaan.

• Weet u wat een gooncave is? Het heeft in ieder geval te maken met mannen die extreem veel porno consumeren. Daniel Kolitz schreef een artikel waaruit blijkt dat gooning over veel meer gaat dan alleen geile kerels. En voor wie liever luistert dan leest was hij ook te gast in een aflevering van Search Engine.

• Welkom bij online daten in 2025, waarbij u niet altijd zeker weet met wie u aan het chatten bent, maar ook of het niet stiekem een AI is.

• Relevant naar aanleiding van de verkiezingen: ja, er is echt een kloof in de samenleving tussen hoogopgeleiden en praktisch geschoolde Nederlanders.

• Leuk als u een octopus heeft: zo leer je ze piano spelen.

• De Chef K. vond het hilarische YouTube shorts account van Laura Ramoso, die filmpjes maakt waarin ze (onder andere) haar Italiaanse vader en Duitse moeder nadoet.

• De website van Mark Zuckerberg (nee niet die).

• Niet De Speld: België heeft nieuwe F-35 vliegtuigen maar het luchtruim is te klein voor ze.

• Hoi, ik ben het. Wikipedia. En ik ben klaar voor jouw excuses.

De beste kattengifjes

Afgelopen week ontving ik een brief van mijn geliefde Chef Kattengifjes:

Lieve C.K., het probleem dat je beschrijft komt me bekend voor, en het baart me ook zorgen. De filmpjes die je tegenkomt, en ook het materiaal dat je elders op het internet ziet dat wordt gemaakt door AI wordt ook wel slop genoemd. Dat is Engels voor "rotzooi" of "rommel", of het eten dat je in een trog aan de varkens voert. Het is een verzamelnaam voor een overdaad aan AI-content van lage kwaliteit. Zoals de idiote plaatjes van shrimp Jesus (vandaar de garnalen-emoji in de titel van deze editie).

Slop neemt het internet over. Ik noem dat versloppificatie, in navolging van de term enshittification van Cory Doctorow (ook wel “platformverval” of “verkuttificatie” in het Nederlands).

De afgelopen jaren hebben we inderdaad een enorme toename aan slop gezien. Dat generatieve AI zoals ChatGPT gemeengoed is geworden heeft hiervoor gezorgd. De afgelopen maanden is dat in een stroomversnelling gekomen omdat AI-videomodellen steeds beter en toegankelijker zijn geworden. Een kleine maand geleden kwam in de VS en Canada versie 2 van Sora uit. Een AI-model van OpenAI dat het heel makkelijk maakt om realistische video’s te genereren.

Algoritmische feeds

De ontwikkeling van AI-slop gaat hand in hand met een andere ontwikkeling: de alomtegenwoordigheid van algoritmisch gecureerde feeds binnen sociale media. Sociale media als Twitter (nu X), Facebook en Instagram hadden tot een jaar of tien geleden een traditionele feed. Je cureert zelf wat je wilt zien en de posts van die kanalen komen in omgekeerd chronologische volgorde je tijdlijn binnen (dus de nieuwste eerst). Alle grote spelers zijn de afgelopen jaren omgeschakeld naar een model waarin de feed niet meer standaard chronologisch is, maar via een algoritme wordt aangestuurd. TikTok is daar groot mee geworden: de zogenaamde for you page. Andere sociale media hebben dit model gekopieerd.

Die ontwikkeling heeft een duidelijke oorzaak: het optimaliseren van engagement (kliks, views en andere interacties op de posts) en daarmee het verhogen van de omzet van de bedrijven die de sociale media ontwikkelen. Dat wordt verkocht als 'de beste ervaring aanbieden aan de gebruikers van onze platforms'. In werkelijkheid is dat natuurlijk flauwekul: het gaat gewoon om geld.

De platforms zijn erachter gekomen dat content promoten die zoveel mogelijk ophef veroorzaakt de beste manier is om die engagement te verhogen. In de praktijk betekent dat: er moet iets raars of iets geks gebeuren, en mensen moeten daar een emotionele reactie op hebben. Negatieve emoties werken het beste. Het moet verontwaardiging oproepen, outrage in het Engels. Niet zo gek dat radicaal-rechtse politici het zo goed doen op de sociale media. En dat zelfs respectabele media clickbait-koppen schrijven zodat mensen op hun artikelen klikken.

Het creëren van verontwaardiging is een belangrijk verdienmodel geworden. Van een economie die draait om het verkrijgen van geld, grond of grondstoffen zijn we naar een economie aan het verschuiven waarin we handelen in aandacht. En in een aandachtseconomie is alles entertainment en iedereen een entertainer.

Hersentijd verkopen aan Coca-Cola

De Amerikaanse mediafilosoof Neil Postman had dit in de jaren tachtig al door toen hij schreef over televisie. In zijn boek Amusing Ourselves to Death (1985) schreef hij dat televisie ervoor heeft gezorgd dat entertainment het natuurlijke formaat is geworden als representatie van alle vormen van ervaring. Sociale media zijn hier een logisch vervolg op: alles op sociale media is entertainment, en entertainment is de enige vorm geworden hoe we media consumeren.

De eigenaren van mediabedrijven hebben dit maar al te goed door. Patrick Le Lay, een voormalige directeur van de Franse mediagroep TF1, merkte in 2004 op dat het doel van zijn bedrijf is om "beschikbare menselijke hersentijd te verkopen aan Coca-Cola". Ik betwijfel dat techbazen als Mark Zuckerberg, Sundar Pichai en Elon Musk er anders over denken.

Het succes van slop

Sorry voor dit zijpaadje. Laten we teruggaan naar de versloppificatie van jouw kattenfilmpjes, lieve C.K. Wat mij vooral beangstigt is dat versloppificatie lijkt te werken. Een van mijn favoriete YouTubers, Alec Watson van Technology Connections, maakt meestal video's over hoe vaatwassers en oude beamers werken (het is altijd leuker dan het klinkt). Maar een paar maanden geleden had hij opeens een video over iets heel anders: hoe mensen zijn video's vinden. Op YouTube heb je, net zoals op veel andere sociale media, een traditionele chronologische feed van video's (dat noemen ze daar subscriptions) én de algoritmische for you page, die op de homepage staat. Zelf gebruik ik YouTube alleen op die eerste manier: ik wil zelf graag cureren wat ik zie. Alec deelde statistieken over hoeveel mensen zijn video's vonden via die subscriptions-feed.

Dat bleek 2%. Twee procent.

En dat is niet alleen zijn kanaal. Subscriptions gebruiken om video's te kijken op YouTube is niet populair. In het algemeen willen gebruikers dus helemaal niet hun eigen feeds cureren. Ze willen gewoon gevoerd krijgen wat het algoritme ze aanbiedt. Algorithmic complacency noemt Alec dat. Algoritmische inschikkelijkheid. Het wel prima vinden dat een algoritme bepaalt wat jij allemaal ziet.

En daar zit een gevaar in. Want die algoritmes zijn niet joúw smaak en interesses. Die algoritmes zijn geoptimaliseerd om jouw hersentijd te verkopen aan Coca-Cola. Om ophef te veroorzaken en je boos of verdrietig te maken.

En ja, als het enige doel is om hersentijd te verkopen aan Coca-Cola is het wel zo makkelijk om een AI-model dan maar gelijk te laten produceren wat jouw hersentijd kan vullen. Dat is een stuk minder werk dan zelf grappige filmpjes maken of zoeken van katten.

Sociale media is niet te repareren

Er zijn alternatieven voor de algoritmisch gedreven feeds van de grote techbedrijven. Bluesky en de applicaties van de fediverse zoals Mastodon beloven dat je zelf weer de controle en curatie krijgt over je feed. Mede om die reden ben ik daar veel actiever geworden. Maar toch wringt het daar ook. Want ook op die 'goede' platforms zie ik heel veel posts die bedoeld lijken te zijn om engagement te halen. Ook als ze door mensen zijn geschreven die ik ken en waarvan ik weet dat het geen bots zijn. Het mechanisme van de social-mediafeed lokt dit blijkbaar uit.

Een recent paper van onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam (dat in Nederlandse media nauwelijks aandacht heeft gehad) toont aan dat er eigenlijk geen manier is om dit probleem te verhelpen. In een onderzoek simuleerden ze een sociaal netwerk na (met, ironisch genoeg, AI-modellen) en pasten ze langzaam de parameters aan (zoals de sortering van de feed of het verbergen van het aantal likes). De verrassende conclusie: het maakt heel weinig uit. De hardste schreeuwers kwamen toch naar boven. Sociale media is niet te repareren.

Kattenfilmpjes

Sorry, weer een zijpaadje. Wat moeten we nou met jouw kattenfilmpjes C.K? Het simpele antwoord is dat ik het niet zo goed weet. Misschien moeten we accepteren dat kattenfilmpjes voortaan met AI worden gemaakt en dat het niet uitmaakt? Misschien moeten we alleen filmpjes gaan zoeken van voordat AI goed genoeg was om ze te produceren? Van voor, zeg, 2023? Moeten we alle filmpjes heel nauwkeurig gaan checken of ze met AI zijn gemaakt? Of moeten we er gewoon helemaal mee stoppen?

Die vraag is niet aan ons, maar aan de lezers van deze nieuwsbrief. Vandaar deze niet-wetenschappelijke enquête. Wat willen jullie? Misschien dat we daar iets van kunnen leren.

PS: ReindeR Rustema schreef ook een column over ditzelfde onderwerp in mijn tijdschrift. Maar als u dat wilt lezen moet u echt mijn tijdschrift bestellen.

PS2: Over twee weken is er weer een nieuwe Circulaire. Met of zonder kattengifjes? We zullen zien.